دستگاه کلیه و مجاری ادرای:
عملکرد دستگاه ادراری و کلیوی برای ادامه حیات ضروری است.
تنظیم دقیق مایعات، الکترولیت های بدن، دفع مواد دفعی از جمله وظایف این سیستم است.
اختلال عملکرد کلیه ها در دستگاه ادراری تحتانی شایع بوده و ممکن است در هر سنی و با هر شدتی رخ دهد.
دستگاه ادراری و کلیوی شامل: کلیه ها، حالب ها، مثانه و پیشابراه است. ادرار توسط کلیه ها تولید شده . از طریق سایر قسمت های این دستگاه جهت دفع از بدن جریان پیدا می کند.
کلیه ها:
کلیه ها یک جفت ساختار لوبیایی شکل به رنگ قرمز مایل به قهوه ای هستند که در قسمت خلفی شکمی در مجاورت مهره 12 پشتی تا مهره 3 کمری قرار می گیرد.
از هرکلیه، عروق خونی ،اعصاب و حالب وارد می شود. وزن کلیه در افراد بالغ تقریبا 133-170 گرم و 12-10 سانتی متر طول و 6 سانتی متر عرض و 2.5 سامتی متر ضخامت دارد.
کلیه راست به دلیل وجود کبد مختصری پایین تر از کلیه چپ قرار گرفته است.
کلیه ها از خارج توسط دنده ها به عضلات شکم و پشتی و ازداخل به وسیله بافت چربی اطراف به خوبی محافظت می شوند.
در قسمت فوقانی هرکلیه یک غده آدرنال قرار دارد.
کلیه ها به دو قست قشری و مرکزی تقسیم بندی می شوند و قسمت مرکزی تقریبا پنج سانتی متر بوده که شامل عروق دور توبولی، قوس هنله و مجاری دفع کننده است.
قسمت قشری که یک سانتی متر بوده شامل نفرون ها( واحدهای ساختمانی و عملکردی کلیه مسئول تشکیل ادرار) می باشد.
هرکلیه 8 تا 18 هرم دارد که در نهایت به داخل لگنچه باز می شوند. لگنچه قسمت ابتدایی دستگاه جمع کننده ادرار را تشکیل می دهد.
هرکلیه دارای 1 میلیون نفرون بوده که در داخل کلیه ها هستند و مسئول فیلتراسیون برای تشکیل ادرار هستند. این تعداد زیاد نفرون ها برای عملکرد کافی کلیوی حتی در شرایطی که یکی از کلیه ها آسیب ببیند یا غیرعملکردی شود کافی می باشد..
زمانی که تعداد کل نفرون های کلیه به کمتر از 20 درصد میزان طبیعی برسد، درمان های جایگزین کلیوی آغاز می شود.
حالب، مثانه و پیشابراه:
ادرار تشکیل شده در نفرون ها به سمت حالب جریان می یابد که لوله ای عضلانی بلند بوده و هر کلیه را به مثانه متصل می کند. این لوله های باریک هرکدام 24 تا 30 سانتی متر طول دارد.
حرکت ادرار از لگنچه کلیه از طریق حالب به سمت مثانه به وسیله امواج دودی حالب و انقباض عضلات صاف دیواره حالب تسهیل می گردد.
هرحالب دارای سه قسمت باریک می باشد که مستعد انسداد با سنگ های کلیوی هستند. این سه ناحیه جوشگاه حالب به لگنچه ، بخش حالبی نزدیک به جوشگاه لگنی و محل جوشگاه حالب به مثانه هستند.
مثانه کیسه عضلانی توخالی است که درست در پشت استخوان عانه قرار دارد.
ظرفیت مثانه در بزرگسالان حدود 400 تا 500 سی سی ادرار است.
زاویه محل تلاقی حالب به مثانه اولین عامل حرکت ادرار به سمت پایین یا جاری شدن ادرار می باشد. وجود این زاویه مانع بازگشت ادرار در جهت مخالف یعنی از مثانه به حالب و کلیه ها می گردد.
گردن مثانه دارای رشته های از عضله صاف غیرارادی است که قسمتی از اسفنکتر پیشابراه را تشکیل می دهد که اسفنکتر داخلی نامیده می شود.
قسمتی از ساختمان اسفنکتری که تحت کنترل ارادی است، اسفنکتر خارجی ادرار بوده که در قسمت پیشین پیشابراه قرار دارد.
پیشابراه از قاعده مثانه منشا می گیرد. پیشابراه در مردان از آلت تناسلی و در زنان دقیقا در جلو واژن باز می شود. در مردان غده پروستات در زیر گردن مثانه قرار دارد.





عملکرد کلیه و مجاری ادراری:
1.تشکیل ادرار:
کلیه ها تعادل آب را از طریق ادرار تنظیم می کنند.
موادی مانند سدیم کلراید، بی کربنات، پتاسیم، گلوکز، اوره، کراتینین ، اسید اوریک در داخل ادرار ترشح می شوند. در داخل این لوله ها، تعدادی از این مواد به صورت انتخابی به داخل خون بازجذب می شوند.
اسیدآمینه و گلوکز بازجذب می شوند.بنابراین از طریق ادرار دفع نمی شوند. در کنترل نامناسب دیابت، زمانی که سطح گلوگز خون بیشتر از ظرفیت بازجذب کلیه ها باشد، گلوکز در ادرار ظاهر می شود.
(برای مطالعه دیابت کلیک کنید)
180 لیتر فیلتراسیون در روز توسط کلیه ها است که 99 درصد آن بازجذب شده و در نتیجه 1 تا2 لیتر ادرار در روز تشکیل می شود.

.هورمون های ضد ادراری:
ADH در پاسخ با تغییرات الکترولیتی خون از هیپوفیز ترشح شده و باعث شده بازجذب آب افزایش یافته و حجم ادرار کم شود.
3.اسمولاریتی و اسمولالیتی:
به نسبت ماده حل شده در آب اشاره دارد. تنظیم آب و نمک نقش برجسته ای در کنترل میزان مایعات خارج سلولی و ادرار دارد.
4.تنظیم دفع آب:
با مصرف زیاد مایع، حجم زیادی از ادرار رقیق دفع می شود.(وبرعکس).
یک فرد به طور معمول روزانه حدود 1300 سی سی به صورت خوراکی و 1000 سی سی همراه با مواد غذایی ، مایعات مصرف می کند.
کنترل حجم دفعی نیز برعهده کلیه ها و سیستم ادرار است.
5.تنظیم دفع الکترولیت:
تنظیم دفع سدیم و پتاسیم از طریق دفع ادرار صورت می گیرد.
6.تنظیم تعادل اسید و باز:
PH خون در حدود 7.35 تا 7.45 است . کلیه عملکرد مهمی در حفظ این تعادل دارند.
7.تنظیم خود به خودی فشارخون: از طریق هورمون هایی مانند رنین
8.پاکسازی کلیه
9.تنظیم تولید گلبول های قرمز خون
10.تولید ویتامین D
11.دفع مواد زاید
12.ذخیره ادرار
13.تخلیه مثانه
با افزایش سن تغییراتی در دستگاه فوقانی و تحتانی ادرار صورت می گیرد و در سن 35 تا 40 سالگی میزان تصفیه کاهش می یابد.سالمندان بیشتر مستعد نارسایی حاد و مزمن کلیه هستند.
سالمندان همچنین مستعد افزایش سدیم و کمبود حجم مایعات می باشند.
تغییرات ساختمانی و عملکردی همراه با سالمندی از تخلیه کامل مثانه پیشگیری می نماید.
احتباس ادراری در سالمندان بیشتر دیده می شود و منجر به بی اختیاری می شود. بیمار ممکن است برای کاهش دفعات دفع ادرار و کم کردن خطرات بی اختیاری، دریافت مایعات را محدود کند و باعث از کار افتادن کلیه های خود شود.
-در خانم های مسن، به علت عدم تخلیه کامل ادرار، و رکود ادرای، عفونت های ادراری شایع است.
منابع:
پرستاری داخلی-جراحی بلک
پرستاری داخلی-جراحی برونر و سوداث
هیچ رازی برای موفقیت وجود ندارد. این نتیجه آمادگی ، کار سخت و یادگیری از شکست است.
اللهم العن الجبت و الطاغوت و بنتیهما