سنگ صفرا:
کیسه صفرا یک عضو گلابی شکل است که در سمت راست و زیر کبد قرار گرفته است و محل ذخیره صفرا است که در کبد ساخته می شود که باعث هضم بهتر غذا می شود.
سنگ کیسه صفرا ، تشکیل سنگ یا رسوب در کیسه صفرا است که از مواد جامد موجود در صفرا تشکیل می شوند .معمولا از نظر شکل ، اندازه و ترکیب بسیار متنوع هستند.
سنگ کیسه صفرا یا به صورت کولیک صفراوی (درد مزمن به مدت ساعتها در ربع فوقانی راست شکم که به پشت و شانه راست انتشار دارد)بروز پیدا میکند که علایم آن درد کمتر از شش ساعت و تهوع و استفراغ است،یا به صورت کوله سیستیت که درد بیشتر ازشش ساعت و گاها تا ۲۴ساعت به همراه تب و لکوسیتوز(افزایش گلبول سفید)وافزایش ضخامت کیسه صفرا است که در سونوگرافی مشخص می شود.
علت و انواع سنگ صفرا:
1.سنگ های کلسترولی :
80 درصد سنگ های صفرا از رسوب کلسترول ایجاد می شوند. میزان کلسترول صفرا بیش از حدی است که بتواند به حالت محلول پایدار باقی بماند و در نتیجه صفرای فوق اشباع کلسترول می شود و بلورهای کلسترول تشکیل می شود.
2.سنگ های رنگ دانه ای:
سنگ های کوچک و تیره ای هستند که از بیلی روبین ساخته می شود.
عوامل موثر بر سنگ های رنگ دانه ای:
-عوامل ژنتیکی
-سیروز کبدی
-عفونت مزمن مجاری صفراوی
-اختلالات خونی ارثی مانند کم خونی داسی شکل
-سن بالا
*سنگ های رنگ دانه دار، قابل حل نیستند و باید با جراحی خارج شوند.
عوامل خطر:
1.جنس (زنان 2 تا 3 برابر مردان مبتلا می شوند)
2.سن( با افزایش سن شیوع بیشتر می شود)
3.چاقی
4.بارداری های متعدد
5.نژاد
6.تغییرات مکرر در وزن
7.از دست دادن سریع وزن
8.درمان با استروژن زیاد
9.مصرف دخانیات
10.افراد بی تحرک
11.مصرف ضدبارداری خوراکی
12.دیابت(برای مطالعه دیابت کلیک کنید)
13.برداشتن قسمتی از روده و لوله گوارش
14.مبتلایان به بیماری های کبدی
علایم:
گاهی سنگ های کیسه صفرا بدون علامت و فاقد درد می باشند و فقط علایم خفیف گوارشی ایجاد می کند.این سنگ ها ممکن است به صورت تصادفی هنگام جراحی یا ارزیابی مشکلات دیگر شناسایی شوند.
بیماران مبتلا به کیسه صفرا دو دسته علایم دارند:
1.علایم مربوط به بیماری خود کیسه صفرا
2.علایم ناشی از انسداد مجاری صفرا به دلیل سنگ
علایم شامل موارد زیر است:
1.تب و لرز
2.تهوع و استفراغ
3.یرقان (زرد شدن پوست)(برای مطالعه یرقان کلیک کنید)
4.درد خفیف تا شدید ناحیه بالا شکم: معمولا دردهای بالای شکم که شدید و طولانی بوده ، انتشار به پشت دارد بیش از 30 دقیقه طول کشیده و اغلب برای تسکین نیاز به تزریق مسکن دارد و با تهوع و استفراغ همراه است. بیمار دائما درحال حرکت است و نمی تواند وضعیت راحتی برای خودپیدا کند.
5.تغییر رنگ ادرار و مدفوع
6.کمبود ویتامین ها: انسداد مسیر صفرا، باعث بروز اختلال در جذب ویتامین های محلول در چربی (A,D,E,K)
می شود. در صورت طولانی شدن انسداد بیمار علایم کمبود این ویتامین ها را پیدا می کند.
7.نفخ و سوء هاضمه




تشخیص:
سونوگرافی: 8 ساعت قبل از سونوگرافی شکم ، نباید غذا میل شود. در حالت ناشتا، صفرا در کیسه صفرا جمع شده و سبب اتساع آن می شود و در این شرایط دیدن سنگ یا مواد دیگر راحت تر است.(برای مطالعه روش سونوگرافی کلیک کنید)
MRCP:
یکی از روش های تشخیصی MRCP می باشد که نوعی MRIمی باشد.برای انجام ام آر سی پی بیمار باید ناشتا باشد. (برای مطالعه روش MRCP کلیک کنید)
ERCP:
نوعی روش است که هم جنبه تشخیصی وهم جنبه درمانی دارد.در این روش پس از تزریق ماده حاجب از مجاری صفراوی با آندوسکوپ های ویژه انجام شده و عکس برداری می شود.این وسیله می تواند سنگ و سایر عوامل انسداد را در مجاری صفراوی مشخص کند.اگر در طول این روش تشخیصی سنگ رویت شود، پزشک در همان زمان به برداشتن آن ها اقدام می کند. (برای مطالعه روش ERCP کلیک کنید)
سایر موارد: استفاده از اشعه ایکس ، عکس قفسه سینه ، آزمایشات سرمی و…
درمان:
به محض اطمینان از وجود سنگ کیسه صفرا درمان ضروری می شود.حتی اگر احساس هیچ گونه ناراحتی نشود.زیرا خطر بسته شدن مجرای صفراوی وجود دارد.
اگر چه در روش های غیرجراحی ، خطرات مربوط به جراحی را ندارد ، اما در این روش ها معمولا علایم ادامه یافته و با تعدد تشکیل سنگ همراه هستند.
درمان تغذیه و حمایتی: تقریبا80 درصد بیماران دارای علایم حاد با استراحت و دریافت مایعات داخل وریدی،سوند بینی-معده،داروهای ضد درد و آنتی بیوتیک ها موقتا بهبود می یابند.
-بهتر است اقدامات جراحی تا فروکش کردن علایم حاد( حدود چند روز) به تعویق افتد.
-رژیم غذایی بلافاصله بعد از علایم حاد، معمولا محدود به مایعات کم چربی است.
-غذاهای زیر بر حسب تحمل بیمار به برنامه غذایی او اضافه می شود: میوه های پخته، برنج، سیب زمینی آب پز، سبزیجاتی که باعث نفخ نمی شوند، قهوه و چایی در حد تحمل ممکن است اضافه شود.
-مصرف غذاهای پرچرب ممکن است باعث بروز علایم حاد شود.

داروها:
-در بیشتر موارد دارو باید 6 تا 12 ماه مصرف شود تا سنگ ها را حل کند.
-بیماران دارای علایم مهم و مکرر و انسداد، کاندید خوبی برای دارو درمانی نیستند.
توجه: سنگ کیسه صفرا بدون علامت نیاز به عمل جراحی ندارد به جز در افراد دیابتی و مسن و افرادی که از امکانات دور هستن و بیماران همولتیک مثل بیماران کم خونی داسی شکل.
جراحی:
به دو شکل خارج کردن و حل کردن سنگ و برداشتن کیسه صفرا انجام می شود.
یکی از روش های خارج سازی سنگ ERCP است.
-برداشتن کیسه صفرا ، درمان استاندارد در سنگ های علامتدار است.
-برداشتن کیسه صفرا به شکل جراحی باز یا لاپاراسکوپی انجام می شود.
-درروش لاپاراسکوپی، با ایجاد چند سوراخ کوچک بر روی پوست انجام می شود. معمولا با این روش نمی توان سنگ های مجاری صفراوی را تخلیه کرد. ولی مدت بستری پس از عمل کمتر از جراحی باز است.
اقدامات قبل از عمل جراحی:
1.از مصرف غذاهای جامد 8 ساعت قبل و از حدود 2 ساعت قبل،از مصرف مایعات شفاف پرهیز شود.
2.(جهت مطالعه اقدامات عمومی قبل از عمل کلیک کنید)
اقدامات بعد از عمل جراحی:
1.پس از به هوش آمدن بیمار باید در وضعیت (طاقباز، بالا تنه بیمار مختصری بالاتر قرا بگیرد و زانوهایش مختصری خم شوند)
2.در عرض 24 ساعت بعد از عمل بیمار می تواند آب و سایر مایعات را بنوشد. و پس از برگشت صداهای طبیعی روده رژیم غذایی نرم برای بیمار آغاز می شود.(رژیم کم چرب و سرشار از پروتئین و کربوهیدرات)
3.بیمار می تواند فعالیت های خود را از سر بگیرد.
4.برای اتساع کامل ریه ها و جلوگیری از عفونت هر ساعت چند بار تنفس عمیق انجام شود و سرفه کند.
5. درن ها(لوله های تخلیه)باید به طرف پایین جمع آوری باشند و در عرض 7 روز تا 3 هفته بعد از عمل جراحی می توان لوله های تخلیه را خارج کرد.(جهت مطالعه نحوی مراقبت از درن ها کلیک کنید)
6.7 تا 10 روز بعد از جراحی ، جهت پیگیری با جراح ملاقات شود.
8.بسته به نوع بخیه و پانسمان از عصر روز عمل یا روز دوم بعد از عمل می تواند استحمام نمایند.
9.تا یک هفته بعد از عمل ، از برداشتن اجسام سنگین خودداری شود.
10.پرهیز از کار و فعالیت سنگین در چند هفته اول
علایم هشدار:
-در صورت داشتن نشانه های عفونت برش جراحی مانند تورم و گرمی به پزشک مراجعه شود.
-درصورت بروز درد شدید شکم، تهوع و استفراغ ، تب، ضعف و بی حالی یا بی اشتهایی شدید به پزشک مراجعه شود.
-در صورت بروز علایم اورژانس:درد شکمی به شدتی که نتوان آرام نشست ، زرد شدن پوست و سفیدی چشم ، تب و لرز فورا به اورژانس بیمارستان مراجعه شود.
عوارض درمان نکردن سنگ کیسه صفرا:
به محض تشخیص سنگ کیسه صفرا باید سریعا شروع به درمان نمود که اگر درمان نشود باعث بروز مشکلات زیر می شود.
-عفونت پانکراس(پانکراتیت)که بادرد شدید شکم و پشت و استفراغ مکرر هم راه است،که نیاز به بستری و درمان حمایتی دارد. (برای مطالعه پانکراتیت کلیک کنید.)
-انسداد مجاری صفراوی که به صورت زردی و بالا رفتن آنزیمهای کبدی بروز پیدا میکند که با ERCPدرمان می شود،البته بعدا باید کیسه صفرا نیزبرداشته شود.
-التهاب مجاری صفراوی(کلانژیت)که با تب ودرد شکم و زردی بروز پیدا میکندو نیاز به بستری و درمان با آنتی بیوتیک وانجام آندوسکوپی و گاهی جراحی نیز دارد.
پیشگیری:
1.افراد مبتلا به سنگ صفرا و یا مستعد به ابتلا بهتر است از چربی های گیاهی و غیراشباع به ویژه روغن زیتون به عنوان جایگزینی برای چربی های حیوانی استفاده کنند.
2.مصرف سبزیجات فراوان و میوه ها به دلیل فیبر بالای آنها به تمام افراد توصیه می شود.
3.غلات کامل ، سبوس و نان های سبوس دار باید در رژیم غذایی این افراد گنجانده شود.
4.از مصرف غذاهای سرخ کرده ، آجیل، سس، آب گوشت ، نیمرو ، کره ، خامه وسایر غذاهای پرچرب باید پرهیز شود. بهترین راه تامین چربی عبارتست از: استفاده از چربی های گیاهی و شیر و گوشت ماهی
5.چربی های قابل رویت بطور کامل از گوشت باید پاک شود. و غذا بیشتر از طریق پخت کردن و برشته کردن تهیه شود.
6.سوسیس، ماهی کنسرو شده در روغن ، سس های خامه دار و مایونز نیز باید محدود شود.
7.پروتئین دریافتی نیز باید از طریق شیر کم چرب ، پروتئین های گیاهی ، سفیده تخم مرغ و گوشت های کم چرب (مثل ماهی) تامین شود.
8. از استعمال دخانیات و الکل پرهیز شود.
9.داشتن تحرک کافی
منابع:
پرستاری داخلی جراحی برونر و سوداث
پرستاری داخلی جراحی بلک
درسنامه جامع پرستاری داخلی جراحی 2
اللهم العن الجبت و الطاغوت و بنتیهما