واکسیناسیون:
واکسیناسیون اقدام بسیار مهم و با ارزشی است که به وسیله آن می توان با هزینه اندک از ابتلا به بسیاری از بیماری های عفونی خطرناک و پرهزینه جلوگیری کرد.
واکسن از باکتری یا ویروس زنده ضعیف شده و یا غیرفعال شده و یا جزئی از آنها ساخته شده است.
با تزریق واکسن، سیستم ایمنی علیه باکتری یا ویروس وارد شده به بدن، آنتی بادی (پادتن) ساخته و باعث بالا بردن مصونیت بدن در مقابل بیماری ناشی از آن می شود.
واکسن ها به دو گروه زنده ضعیف شده و واکسن غیرزنده (غیرفعال) تقسیم می شوند.
واکسن های زنده و راه تجویز:
نام واکسن | ماهیت واکسن | راه تجویز |
ب ث ژ | باکتری زنده ضعیف شده | داخل جلدی |
فلج اطفال خوراکی | ویروس زنده ضعیف شده | خوراکی |
تب زرد | ویروس زنده ضعیف شده | زیرجلدی |
MMR | ویروس زنده ضعیف شده سرخک،سرخجه،اوریون | زیرجلدی |
آبله مرغان | ویروس زنده ضعیف شده | زیرجلدی یا عضلانی |
انواع واکسن های غیرفعال و راه تجویز:
نام واکسن | ماهیت واکسن | راه تجویز |
5 گانه( پنتا والان) | سم کزاز،دیفتری،باکتری کشته شده،سیاه سرفه،آنتی ژن سطحی هپاتیت B،پروتئین با پلی ساکارید کپسول،هموفیلوس آنفولانزا تیپB | عضلانی |
3 گانه | سم کزاز،سم دیفتری،باکتری کشته شده،سیاه سرفه | عضلانی |
2 گانه | سم کزاز، سم دیفتری | عضلانی |
هموفیلوس آنفولانزا تیپB | پروتئین و پلی ساکارید کپسول باکتری | عضلانی |
کزاز | سم کزاز | عضلانی |
فلج اطفال تزریقی | ویروس غیرفعال | زیرجلد یا عضلانی |
هپاتیت B | آنتی ژن سطحی ویروس | عضلانی |
آنفولانزا | پروتئین سطحی ویروس | عضلانی |
پنوموکوک | پروتئین و پلی ساکارید کپسول باکتری | عضلانی یا زیرجلدی |
مننگوکوک | پروتئین و پلی ساکارید کپسول باکتری | زیرجلد یا عضلانی |
هاری | ویروس غیرفعال | عضلانی |
ممنوعیت مصرف واکسن ها:
باورهای غلط در مورد ممنوعیت ایمن سازی:
شرایط ذیل به دلیل برممنوعیت ایمن سازی نبوده و نیازی به تعویق ایمن سازی ندارد:
-مواجهه اخیر با بیماری عفونی
-بیماری خفیف با تب مختصر مانند سرماخوردگی، عفونت گوش و اسهال خفیف
-دوره نقاهت یک بیماری
-دریافت آنتی بیوتیک(به جز در موارد واکسن خوراکی حصبه)
-دریافت داروهای ضدویروسی (به جز در موارد واکسن آبله مرغان و زنده آنفولانزا)
-نارس بودن شیرخوار یا وزن کم هنگام تولد
-تماس خانگی با خانم باردار
-سابقه حساسیت خفیف در دریافت کننده واکسن یا بستگان وی (به جز در موارد حساسیت شدید شناخته شده فرد دریافت کننده واکسن)
-تغذیه با شیر مادر
-سوءتغذیه
-ابتلا به زردی دوره نوزادی
-سندرم مرگ ناگهانی شیرخوار در خانواده
-تماس خانگی با فرد دچار نقص ایمنی
-سابقه جراحی یا جراحی در آینده نزدیک
-بیماری مزمن غیر واگیر قلب، ریه کبد و …..
-بیماری در شرایط پایدار و غیرپیشرونده عصبی مانند سندرم داون و فلج مغزی
-سابقه تشنج در خانواده
-سابقه خانوادگی پیامد نامطلوب ایمن سازی مگر موارد مرتبط با نقص ارثی سیستم ایمنی
-دریافت اخیر فرآورده های خونی یا ایمنی در گیرندگان واکسن های غیرفعال



واکنش های حساسیتی پس از ایمن سازی:
1.در واکسن هایی که ترکیبات آن ها از تخم مرغ، نئومایسین با سرم حیوانی بدست می آید، تظاهرات به شکل :کهیر، خارش،تنگی نفس،تب، ورم صورت یا کل بدن، افت فشار خون یا شوک و گاهی مرگ است.
این واکنش ها حدود نیم ساعت پس از تزریق مشاهده می شوند و سابقه حساسیت به یک واکسن یا اجزاء آن از موارد قطعی منع مصرف واکسن است.
این موارد جزء اورژانس های پزشکی است.اقدامات اولیه شامل: قرار دادن بیمار در حالت خوابیده و بالاتر قرار دادن پاها از سطح شکم، اطمینان از باز بودن راه های هوایی برقراری اکسیژن و ارجاع دادن بیمار به نزدیک ترین مرکز درمانی در اولین فرصت.
2.واکنش موضعی محل تزریق:
به صورت ورم، درد، حساسیت در محل تزریق، سفتی محل تزریق و حتی تخریب بافت تظاهر پیدا می کند.
3.بیماری سرم:
ممکن است 6 تا 10 روز پس از دریافت سرم دامی مشاهده شود. در این بیماری تب، کهیر، خارش، تورم تاندون ها، مفاصل، بزرگی غدد لنفاوی و طحال مشاهده می شود. شدت بیماری به مقدار سرم تزریق شده بستگی دارد. این علایم معمولا پس از یک هفته با دفع تدریجی سرم تزریق شده از بدن خود به خود بهبود می یابد.
توصیه هایی برای کاهش ناآرامی و درد و تب:
-نقش پدر و مادر بسیار مهم است.
-بهتر است بجای مهار کودک با خشونت و اجبار، از روش های ایجاد آرامش در کودک استفاده کنند.
-هیچ گاه کودک را تهدید به آمپول به عنوان مجازات برای رفتار نامناسب وی نکنند.
-برقراری تماس پوست به پوست مادر و شیرخوار
-تجویز واکسن در آموزش والدین به کودک
-نوازش کردن کودک پس از تزریق
-آرام کردن و دل جویی از شیرخوار حین و پس از واکسن
-انجام اقداماتی برای پرت کردن حواس کودک مانند اسباب بازی و….
-عدم استفاده از لغات حاکی از اضطراب هنگام صحبت با کودک
توصیه های بعد از تزریق واکسن:
پس از واکسیناسیون بعضی واکنش ها مانند تب، درد، تورم محل تزریق و بی قراری کودک شایع بوده و والدین نباید نگران باشند.
-در مواردی که محل تزریق واکسن، تورم و قرمزی وجود داشته باشد، قرار دادن پارچه سرد و مرطوب تمیز در محل می تواند در کاهش درد موثر باشد.
-توصیه می شود پس از تزریق واکسن 5 گانه یا 3 گانه در صورت بروز تب، درد و بی قراری، استامینوفن با دوز مناسب تجویز شده و در صورت نیاز، هر 4 ساعت یکبار (حداکثر 5 بار در 24 ساعت) تکرار شود. در مورد کودکان دچار بیماری های قلبی که مستعد نارسایی حاد احتقانی قلب هستند پیشنهاد می شود استامینوفن تا 48 ساعت هم زمان و یا بعد از تزریق 5 گانه و 3 گانه تجویز شود.
-پس از واکسیناسیون از پوشاندن لباس تنگ به کودک که موجب وارد آمدن فشار به محل تزریق می شود اجتناب کرد.
-شستن محل تزریق واکسن و استحمام کودک پس از واکسیناسیون منعی ندارد.
برنامه ایمن سازی کودک:
واکسن بدو تولد: ب ث ز، هپاتیت B ، فلج اطفال خوراکی
واکسن دو ماهگی: 5 گانه، فلج اطفال خوراکی
واکسن 4 ماهگی: 5 گانه، فلج اطفال خوراکی ، فلج اطفال تزریقی
واکسن 6 ماهگی: 5 گانه، فلج اطفال خوراکی
واکسن 12 ماهگی: MMR (سرخک،سرخجه،اوریون)
واکسن 18 ماهگی:3 گانه، فلج اطفال خوراکی، MMR
واکسن 6 سالگی: 3 گانه، فلج اطفال خوراکی

نکات خاص:
-تجویز واکسن های حاوی ویروس زنده حین حاملگی ممنوع است.
-شیردهی برای واکسن های حاوی ویروس زنده و یا سایر واکسن ها ممنوعیتی ندارد.( به جز تب زرد)
-بدون توجه به وضعیت بارداری، واکسیناسیون سالانه آنفولانزا برای مادران 6 ماهه و بالاتر توصیه می شود.
-توصیه می شود والدین و مراقبین و افراد در تماس خانگی با نوزادان نارس، واکسن آنفولانزا دریافت نمایند.
-توصیه می شود همه مادران باردار، تست هپاتیت B را انجام دهند.(برای تعیین نحوه ایمن سازی کودک)
-در شرایط کودک مبتلا به اختلالات عصبی مانند: تشنج کنترل نشده، صرع و بیماری های پیش رونده مغزی و….. واکسن سیاه سرفه به کودک تزریق خواهد شد و به تعویق می افتد.
-تب و تشنج ساده، صرع کنترل شده 3 ماه اخیر، فلج مغزی، مانعی برای دریافت واکسن سیاه سرفه نیست.
-کودکان دارای نقایص سیستم ایمنی مانند:شیمی درمانی و رادیوتراپی و…. واکسن های زنده وی حداقل 4 هفته قبل از شروع درمان تجویز می شود.
-کودکان مبتلا به بدخیمی ، واکسن های زنده را دریافت نمی کنند.
-در نوزادان متولد شده از مادران HIV مثبت، واکسن های هپاتیت B،5گانه و 3 گانه مطابق برنامه کشوری انجام خواهد شد
-در کودکان مبتلا به ایدز توجه می شود واکسن مننگوکوک و پنوموکوک سالیانه آنفولانزا دریافت کنند.
-در کودکان HIV مثبت، واکسن MMR ممنوع است.
-افرادی که تزریق مکرر خون دارند، برنامه واکسیناسیون طبق برنامه کشوری است.
-در افراد دریافت عضو، واکسن زنده یک ماه قبل از عمل می باشد.
-توصیه می شود کلیه پرسنل مراکز درمانی و بهداشتی، واکسن آنفولانزای فصلی، هپاتیت B و MMR را دریافت کنند.
-ممنوعیت دریافت واکسن آبله مرغان:
حساسیت، بارداری، نقص ایمنی شدید، حساسیت به ژلاتین یا نئومایسین، سل درمان نشده، تب
-ممنوعیت واکسن آنفولانزا زنده ضعیف شده:
حساسیت به تخم مرغ، سن بالای 50 سال، بارداری، مهار ایمنی، وضعیت های طبی خاص مانند دیابت، آسم، قلبی-عروقی، پیوند مغز استخوان، تماس با افراد دچار سرکوب سیستم ایمنی
ایمن سازی غیرفعال:
ایمن سازی غیرفعال، تزریق پادتن (آنتی بادی) اختصاصی علیه یک بیماری به فرد دریافت کننده است.
برخلاف ایمن سازی فعال که فقط برای مدت کوتاهی موجب حفاظت فرد در مقابل بیماری می شود، از ایمن سازی غیرفعال برای پیشگیری از ابتلا و یا تسریع در بهبودی برخی بیماری های عفونی استفاده می شود.
مشکل درمان با ضدسم ها ، حساسیت است.لذا همیشه قبل از تزریق سرم حیوانی باید در مورد سابقه تزریق قبلی و سابقه حساسیت به پزشک اطلاع داده شود.
سرم ها شامل:
1.سرم ضد کزاز در مورد زخم های آلوده به خاک، مدفوع، بزاق ، زخم های عمیق همراه سوراخ شدگی، له شدگی بافت، زخم ناشی از سلاح گرم و گلوله، زخم ناشی از سرمازدگی و یخ زدگی و سوختگی و…..
در صورت نیاز تزرق همزمان واکسن کزاز، سم ضد کزاز از طریق تزریق در دو اندام جداگانه صورت می گیرد.
2.سرم ضد دیفتری
3.سرم ضدهاری
4.سرم ضدبوتولیسم
5.سرم مارگزیدگی
6.سرم عقرب گزیدگی
آزمایش حساسیت از 2 آزمایش پوستی و آزمایش پایداری انجام می گیرد.
در آزمایش پوستی سرم در سطح قدامی خراش داده شده بازو مالیده می شود و بعد واکنش را بررسی می کند.
در آزمایش پایداری، سرم را بدون رقیق کردن زیرپوست بیمار تزریق می شود و بعد واکنش بررسی می شود.
منابع:
برنامه و راهنمایی ایمن سازی
اصول طب داخلی هاریسون
-ریشه کنی جهانی فلج اطفال
-واکسن 5 گانه راهنمای کارکنان بهداشتی
هیچ رازی برای موفقیت وجود ندارد. این نتیجه آمادگی ، کار سخت و یادگیری از شکست است.
اللهم العن الجبت و الطاغوت و بنتیهما